Η θεωρία αντιστάθμισης κινδύνου προσφέρει αναπάντεχες απαντήσεις
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι κατά το πρωτοφανές έτος του 2020 εξοικειωθήκαμε με μια ιδιόρρυθμη μορφή κάλυψης του προσώπου. Καθώς επεξεργαζόμαστε την νέα πραγματικότητα, οι μάσκες έχουν καταστεί απαραίτητος προστατευτικός εξοπλισμός και σε πολλές χώρες έχει επιβληθεί η κάλυψη του προσώπου σε δημόσιους χώρους, όπως καταστήματα και σχολεία. Πολλοί είναι οι γονείς που αναρωτιούνται αν τα παιδιά τους θα μεγαλώσουν αγκαλιά με τα παιχνίδια τους φορώντας μάσκες προσώπου.
Με μια πιο πρόχειρη ματιά θα μπορούσαμε να κατατάξουμε τους ανθρώπους ανάλογα με τον τύπο της μάσκας προσώπου που επιλέγουν:
- Ο τύπος που στοχεύει στην επιβίωση. Ο συγκεκριμένος τύπος εντοπίζεται από μακριά. Φοράει συνήθως κάλυμμα που θυμίζει μάσκα αερίου και διατηρεί απόσταση τουλάχιστον 5 μέτρων από όλους τους άλλους ανθρώπους στο δρόμο.
- Ο αποτελεσματικός τύπος. Αυτός ο τύπος υιοθετεί μια άμεση και σοβαρή προσέγγιση, επιλέγοντας συνήθως μία χειρουργική μάσκα μίας χρήσης.
- Ο κομψός τύπος. Αυτή η κατηγορία προτιμά όμορφες, υφασμάτινες μάσκες με σχέδιο, στο επίσημο σκούρο χρώμα και με την ιατρική αισθητική της επικάλυψης που συναντάται στο χειρουργείο.
- Ο εκφραστικός τύπος. Ελαφρώς πιο δημιουργική, αυτή ομάδα συνήθως επιλέγει σπιτικές μάσκες, πλεκτές ή ραμμένες στο χέρι, οι οποίες συχνά είτε ακολουθούνε τάσεις της μόδας, είτε φέρουν ένα κοινωνικό ή πολιτικό μήνυμα.
- Ο εκκεντρικός τύπος. Αυτή η τελική κατηγορία ξεχωρίζει λόγω των ασυνήθιστων επιλογών μάσκας. Για την προφύλαξή τους, επιστρατεύουν είδη οικιακής χρήσης όπως γυαλιά κολύμβησης, χάρτινες σακούλες, πετσέτες υγιεινής ή ακόμα και πλαστικά δοχεία νερού. Ο καθένας διαθέτει το δικό του μοτίβο.
Όταν φορεθούν σωστά, οι μάσκες προσώπου έχουν την δυνατότητα να μειώσουν την μετάδοση του ιού, ωστόσο ορισμένοι ερευνητές έχουν ταχθεί εναντίον της αναγκαστικής, καθολικής τους χρήσης. Ένας σημαντικός παράγοντας στον οποίο βασίζεται η έκκλησή τους για προσοχή, είναι ένα φαινόμενο που παρατηρείται πριν κληθούμε να πάρουμε μία απόφαση, το οποίο αναφέρεται συχνά ως «αποζημίωση κινδύνου».
Τι είναι η αποζημίωση κινδύνου;
Η έννοια της αποζημίωσης κινδύνου προέρχεται από τον τομέα της ψυχολογίας των αποφάσεων και περιγράφει την τάση των ανθρώπων να αναλαμβάνουν μεγαλύτερους κινδύνους όταν αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους και το περιβάλλον τους ως ασφαλή. Το φαινόμενο αυτό μπορεί να οδηγήσει σε περίεργες συμπεριφορικές αντιδράσεις κατά την επιβολή νέων μέτρων ασφαλείας. Οι παρεμβάσεις που αποσκοπούν στην προστασία των πολιτών ενδέχεται να δημιουργήσουν μια ψευδή αίσθηση ασφάλειας και συνεπώς να προωθήσουν υψηλότερα επίπεδα ριψοκίνδυνης συμπεριφοράς. Λάβετε υπόψη σας τα ακόλουθα τρία παραδείγματα:
- Σε μια προσπάθεια να βελτιώσει την ευεξία και την γενική εικόνα της υγείας του, ο περιστασιακός καπνιστής Παναγιώτης Χ. αποφασίζει να ξεκινήσει γιόγκα. Γνωρίζοντας ότι τα εντατικά μαθήματα γιόγκας vinyasa μειώνουν τον κίνδυνο εμφάνισης καρδιακών προβλημάτων υγείας, δεν ανησυχεί πλέον στον ίδιο βαθμό για το περιστασιακό του κάπνισμα και στην πραγματικότητα καταλήγει να καπνίζει συχνότερα.
- Κατά τη διάρκεια ενός τακτικού ελέγχου υγείας, ο γιατρός της Άννας Ψ. διαγιγνώσκει έλλειψη βιταμίνης D, παράμετρος που αυξάνει τον κίνδυνο απώλειας οστικής πυκνότητας. Ως αποτέλεσμα, εκείνη αρχίζει να παίρνει καθημερινά συμπληρώματα πολυβιταμινών. Γνωρίζοντας ότι λαμβάνει τις καθημερινές συνιστώμενες δόσεις όλων των απαραίτητων βιταμινών, σταμάτα να δίνει προσοχή στην διατροφή της. Ενώ στο παρελθόν φρόντιζε να καταναλώνει πολλές μερίδες φρούτων και λαχανικών την ημέρα, τώρα περνούν μέρες ολόκληρές χωρίς να καταναλώσει φρούτα και λαχανικά.
- Για τα 10α γενέθλιά της, ο πατέρας της Ελένης Ω. της πήρε δώρο ένα ολοκαίνουργιο ποδήλατο. Εκείνη δεν μπορεί να περιμένει να το δοκιμάσει, όμως οι γονείς της δεν την αφήνουν να βγει απ’ το σπίτι πριν φορέσει πλήρη προστατευτικό εξοπλισμό, όπως κράνος, επιγονατίδες και επιαγκωνίδες. Φορώντας όλον αυτόν τον εξοπλισμό το παιδί αισθάνεται απόλυτα ασφαλές στο νέο του ποδήλατο και οδηγεί πολύ πιο γρήγορα από το φυσιολογικό.
Τα παραπάνω παραδείγματα αναδεικνύουν καταστάσεις κατά τις οποίες τα μέτρα που αποσκοπούν στην προστασία και τον περιορισμό του κινδύνου δημιουργούν μια ψευδαίσθηση ασφαλείας. Δύνανται μάλιστα να μας δελεάσουν να γίνουμε λιγότερο προσεκτικοί. Μάλιστα, από αρκετές ερευνητικές μελέτες που εστιάζουν στην αποτελεσματικότητα των κανονισμών ως προς τη χρήση του κράνους ασφαλείας, προέκυψε ότι αρκετοί οδηγοί που φορούν κράνος θέτουν τον εαυτό τους σε περισσότερους κινδύνους και παίρνουν περισσότερα ρίσκα κατά την οδήγηση, σε σχέση με άλλους μη προστατευμένους οδηγούς. Μια άλλη μελέτη έδειξε ότι οι ποδηλάτες με κινητήρα εκτίθονταν σε μεγαλύτερους κινδύνους, κάνοντας λιγότερη χρήση του ποδηλατοδρόμου.
Οι μάσκες προσώπου δημιουργούν μια παρεμφερή ψευδαίσθηση ασφαλείας;
Ακριβώς όπως και στα μέτρα ασφαλείας και προστασίας της υγείας στα παραπάνω παραδείγματα, είναι πιθανόν η υποχρεωτική κάλυψη του προσώπου να μην συνεπάγεται την ολοκληρωτική ασφάλεια που αναμενόταν αρχικά. Μολονότι οι τρέχουσες κατευθυντήριες γραμμές είναι καλοπροαίρετές, θα μπορούσαν να καταλήξουν στην προώθηση μιας επισφαλούς αίσθησης ασφαλείας και να δελεάσουν τους πολίτες να χαλαρώσουν την συμπεριφορά τους απέναντι σε άλλα μέτρα προστασίας της υγείας, όπως η κοινωνικές αποστάσεις ή το συχνό πλύσιμο των χεριών. Ως εκ τούτου, οι οδηγίες που υπαγορεύουν την χρήση των καλυμμάτων προσώπου θα μπορούσαν να καταστούν αντιπαραγωγικές απέναντι στην εξάπλωση του COVID-19 και άλλων ασθενειών του αναπνευστικού συστήματος.
Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να αφήνουμε το πρόσωπό μας εντελώς απροστάτευτο; Σίγουρα όχι. Καταρχάς, τα μέχρι πρότινος επιστημονικά αποτελέσματα δεν είναι σαφή και ξεκάθαρα, καθώς απαιτούνται επιπλέον μελέτες με αυστηρότερα πειραματικά σχέδια, οι οποίες θα αναδείξουν περισσότερα στοιχεία σχετικά με την αποζημίωση κινδύνου. Επιπροσθέτως, δεν διαθέτουμε αρκετή γνώση αναφορικά με τις συμπεριφορικές αντιδράσεις ως προς τα μέτρα ασφαλείας στο συγκεκριμένο πλαίσιο του COVID-19. Προς το παρόν πάντως, οι αρχικές μελέτες υπαινίσσονται ακαθόριστη αποτελεσματικότητα των μασκών προσώπου ως προς τον περιορισμό αναπνευστικών παθήσεων εκτός του νοσοκομείου. Βεβαίως, μία σημαντική αιτία μπορεί να είναι η δυσκολία να φοράμε συνεχώς τη μάσκα μας με τον απόλυτα σωστό τρόπο.
Σε γενικές γραμμές, οι τωρινές γνώσεις μας απαιτούν μια προσεκτική προσέγγιση όσον αφορά την σύνταξη νέων κατευθυντήριων γραμμών για την προστασία της δημόσιας υγείας από τον COVID-19 και άλλες ασθένειες. Είναι σημαντικό να επαναλαμβάνεται στους πολίτες ότι το κάλυμμα του προσώπου πρέπει να συνδυάζεται με άλλες προφυλάξεις υγείας (όπως το συχνό πλύσιμο των χεριών) για την μέγιστη απόδοση. Επιπλέον, οι στοχευμένες οδηγίες σχετικά με την υποχρεωτική χρήση μάσκας προσώπου και η επικέντρωση σε περιοχές υψηλού κινδύνου θα μπορούσε να αποτελεί μια επιλογή. Ετούτο θα είχε και ως αποτέλεσμα να εστιαστεί η προσοχή στα πιο ριψοκίνδυνα περιβάλλοντα, διατηρώντας την επαγρύπνηση των κατοίκων σε υψηλά επίπεδα και βοηθώντας στην προσπάθεια συμμόρφωσης με τις υπόλοιπες συστάσεις υγείας.
Εσείς έχετε παρατηρήσει αλλαγές στην συμπεριφορά σας όταν φοράτε μάσκα; Λαμβάνετε τα ίδια μέτρα προφύλαξης; Ίσως αξίζει να αναζητήσετε σημάδια αποζημίωσης κινδύνου για να διατηρήσετε τον εαυτό σας και τους γύρω σας ασφαλείς.
